Omgaan met verlies aan de hand van vijf beelden

Bij het woord rouw denken we vaak aan een overlijden, maar mensen kunnen dus ook rouw ervaren als reactie op andere vormen van verlies.

Met zo’n breed spectrum aan levenservaringen die onder de noemer rouw vallen, kunnen we alleen maar concluderen dat verlies onvermijdelijk is in een mensenleven. Waarom leren we dan zo weinig over hoe hiermee om te gaan? 

Dit heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met het feit dat de ervaring van rouw grenst aan de eindigheid van onze taal. We hebben vaak letterlijk geen woorden om onze uiterst persoonlijke ervaring van een verlies uit te leggen. Daarom legt Cedric, psycholoog bij de Helan Luisterlijn, vijf cruciale aspecten rond rouw en verlies uit aan de hand van een beeldspraak. 

1. Hoe ga ik om met al die heftige emoties? De rollercoaster.

Naast het moeilijke zoeken naar woorden worden we vaak allereerst overmand door wat we allemaal voelen bij rouw en verlies. Standaard denken mensen als eerste aan verdriet, maar een heel spectrum aan emoties kan je overvallen:

• schok
• angst
• kwaadheid
• schuld
• eenzaamheid
• ...

Daarenboven zijn mensen vaak in de war als ze dan toch ook positieve emoties als opluchting of dankbaarheid ervaren tussendoor. Onaangename of bevreemdende gevoelens, maar wel allemaal heel normaal als reactie op het verlies. Ze maken deel uit van het verwerkingsproces en het zoeken van ons lichaam en geest naar hoe het deze gebeurtenis in ons leven een plaats kan geven.

Vergelijk het met een rit op een rollercoaster. Je weet niet wat er gaat komen en voor je bekomen bent van die overkop, sturen je emoties je in een schroef die je weer even uit evenwicht brengt. Je lijkt geleefd te worden door je ups en downs, maar weet dat het ritje terug stabiliseert. Uiteindelijk kom je terug op een rustig stuk rechtdoor. 

2. Maar ik wil dit allemaal niet voelen! Leren surfen.

Doordat mensen vooraf niet leren hoe om te gaan met rouw en verlies, hebben we vaak dezelfde reactie op deze heftige periode als met alle andere dingen in ons leven die we minder aangenaam vinden: we willen er vanaf!

Sommigen gaan daardoor het verwerkingsproces vermijden en proberen niet te voelen. Andere mensen gaan zich compleet overgeven aan de emoties en er zich als het ware net in ‘wentelen’ of excessief over praten, in de hoop dat dit het proces versnelt.

De oplossing ligt in een middenweg, een evenwichtsoefening, namelijk leren surfen. Als je vermijdt, probeer je als een blok in het water sterk te staan terwijl de golven van emoties op je inbeuken. Dit houd je ook maar zolang vol, tot je uitgeput bezwijkt. Dan word je overspoeld en wentelen we ons in de emoties. Dit voelt verstikkend en geeft te weinig ruimte voor zuurstof. 

Leren surfen houdt in dat we de golven van onze emoties leren lezen en deze toelaten zonder ze ons te laten overspoelen. Merk op hoe we hier het woord ‘toelaten’ gebruiken. Dit is een actieve open houding, in tegenstelling tot het actief van je afbijten of passief ondergaan.

Je surfplank staat symbool voor de zaken die jou helpen om dit te doen. Zo klopt het bijvoorbeeld dat praten helpt, maar enkel wanneer jij het wil, met wie jij dat wil. 

3. Is er dan een juiste manier van rouwen? Roeien met twee riemen. 

Ok, we raken er niet zo makkelijk vanaf. Dan verwachten veel mensen dat er wel een handleiding volgt om ‘correct’, ‘goed’ of ‘efficiënt’ te rouwen. Helaas (of gelukkig maar?) is herstel van verlies een uiterst persoonlijk proces dat gaat over betekenis geven aan wat gebeurd is.

Dit kan iemand anders nooit echt helemaal voor jou doen. Je kan adviezen van anderen aanhoren, maar jij beslist of dit voor jou (al) relevant en waardevol is (op dit moment). Net zoals bij het leren surfen moeten we hier ook een evenwicht vinden en net zoals bij het roeien gebruik maken van twee verschillende roeispanen.

De riem van het verleden staat stil bij wat men verloren heeft. Dit is stilstaan bij (symbolisch) afscheid nemen, herinneringen ophalen en koesteren, erover praten, emoties toelaten, opruimen,… Hier kunnen heel mooie en persoonlijke rituelen vorm krijgen.

De riem van de toekomst en herstel staat voor verder gaan in het leven. Het leven opnieuw invulling geven, dingen voor het eerst terug zelf (maar niet noodzakelijk alleen) doen, ons openstellen voor positieve emoties, …

Het is normaal dat we in rouw heen en weer bewegen tussen beiden. Wanneer we echter te lang roeien met slechts één riem, draaien we in cirkels. Er is dus niks mis met vasthouden aan het verleden, zolang je ook ruimte maakt voor andere dingen in het leven dat voortgaat.

Omgekeerd geldt dat wie enkel focust op ‘het leven gaat door’, eveneens in een cirkeltje zal draaien omdat het verleden en de waarde van het gemiste genegeerd wordt.

4. Gaat rouw dan ooit over? De verloren tand.

Herken je dat gevoel nadat er een tand uitgevallen of getrokken is? Je wéét dat er een leegte in je gebit is en toch gaat je tong er altijd heen of je schrikt elke keer je het plots weer voelt.

In het begin gebeurt dit continu. Naarmate de tijd vordert, raak je hier meer en meer aan gewend en ligt de focus terug meer op andere dingen. Maar de realiteit blijft: je mist daar een tand.

Hier quoten we graag rouwexpert Manu Keirse: ‘Verlies verwerk je niet, je kunt het hoogstens overleven’. Vaak wordt er in de literatuur rond rouw gesproken over helen, terug heel worden.

Maar hoe ziet dat ‘geheel’ eruit? Net zoals een herstelde wonde een litteken kan nalaten op de huid, kan een verlies wel helen, maar daarom ben je niet noodzakelijk hetzelfde geheel. 

Men spreekt ook (te) vaak of (te) snel over de leegte opvullen. Als iemand een put graaft in je tuin en dat gat gauw terug opvult met steenpuin, dan zal dit voor jou waarschijnlijk niet als hetzelfde aanvoelen. Dan is het beter om stap voor stap op zoek te gaan naar goede grond om de leegte op te vullen, omdat je weet dat hieruit later het mooiste resultaat kan groeien.  

5. Valt er iets positief te halen uit zo’n intense ervaring als verlies? Humus in de natuur. 

Iedereen die iets afweet van tuin- of bosbeheer zal de waarde van humus of bladaarde erkennen. Afgevallen bladeren bieden voeding voor nieuw leven het volgende jaar.

Doorheen het proces van rouwen ontstaat er ook een voedingsbodem voor iets nieuws. De worsteling, het ervaren van de pijn die gepaard gaat met verlies, is evenwel een voorwaarde om deze groei mogelijk te maken.

Onthoud ook dat nieuwe inzichten of ervaringen niet maken dat de pijn plots weggaat. Je kan evolueren als persoon én tegelijk nog steeds gemis voelen. Groei uit verlies mag geen noodzakelijk eindpunt worden.    

Nadat je realiteit onderuit gehaald is, kan er dus wel iets nieuws geconstrueerd worden. Dit kan gaan over een veranderde appreciatie voor kleine dingen, een verschuiving in prioriteiten, een diepere verbinding, een nieuw perspectief, een besef van persoonlijke krachten of vaardigheden, openheid voor nieuwe mogelijkheden, …

Deze zaken starten klein, als een kiem die in de lente de kop opsteekt uit de grond. Nieuwsgierigheid naar de toekomst is het beste water om dit te laten groeien.

Helan Luisterlijn

Nood aan een luisterend oor? De psychologen van de Helan Luisterlijn staan altijd voor je klaar. Zonder wachtlijsten. Je kan telefonisch of via videochat een consultatie inboeken. Als Helan-klant krijg je 5 gratis sessies.